monsoon update भारतीय हवामान विभागाने (आयएमडी) नुकत्याच दिलेल्या माहितीनुसार, यंदा मान्सून अंदमान समुद्र, निकोबार बेटे आणि आग्नेय बंगालच्या उपसागरात १३ मेच्या सुमारास दाखल होण्याची शक्यता वर्तवली आहे. मागील वर्षी याच भागात मान्सून १९ मे रोजी दाखल झाला होता. म्हणजेच, यंदा अंदमान परिसरात मान्सून साधारणतः सहा दिवस आधी येण्याची शक्यता आहे.

“वेळेआधी मान्सून” या बातम्यांमागील वास्तव

सध्या अनेक वृत्तवाहिन्या आणि वृत्तपत्रांमधून “मान्सून वेळेआधी दाखल होणार” अशा आशयाच्या बातम्या प्रसारित होत आहेत. मात्र, या बातम्यांमध्ये एक महत्त्वाचा मुद्दा नजरेआड होत आहे. हा अंदाज केवळ अंदमान समुद्र परिसरासाठी आहे. महाराष्ट्र किंवा केरळसारख्या भारतीय भूभागावरील मान्सूनच्या आगमनाशी याचा प्रत्यक्ष संबंध नाही.

“मान्सून लवकर येणार” अशा बातम्या वाचल्यावर अनेकांना वाटू शकते की यंदा पावसाळा संपूर्ण देशात लवकर सुरू होईल. मात्र, हवामान तज्ज्ञांच्या मते, अंदमान परिसरात मान्सूनचे आगमन आणि मुख्य भूभागावर, विशेषतः केरळ किंवा महाराष्ट्रात मान्सूनचे आगमन, या दोन स्वतंत्र घटना आहेत. त्यामध्ये नेहमीच सुसंगती असतेच असे नाही.

अंदमानमधील आगमन आणि केरळमधील आगमन: दोन वेगळ्या घटना

हवामान विभागाने स्पष्ट केलं आहे की अंदमान समुद्रात मान्सून लवकर दाखल झाला, तरी केरळमध्ये तो लवकरच येईल, असं नियम नाही. अंदमानात वेळेआधी मान्सून येऊनही, केरळमध्ये तो नेहमीच्या वेळी किंवा उशिराही येऊ शकतो. प्रत्येक वर्षी मान्सूनची गती आणि दिशा हवामानाच्या विविध घटकांवर अवलंबून असते.

मान्सूनच्या प्रगतीवर परिणाम करणारे अनेक घटक आहेत:

• अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरातील समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान
• वातावरणातील दाब पट्टे
• पश्चिमी वारे
• अल-निनो किंवा ला-निना सारख्या जागतिक हवामान घटना

या सर्व घटकांचा एकत्रित परिणाम मान्सूनच्या प्रगतीवर होतो. त्यामुळे केरळमध्ये मान्सून कधी दाखल होईल, याचा स्वतंत्र अंदाज हवामान विभाग १५ मे रोजी प्रसिद्ध करणार आहे.

१५ मे रोजी होणार अधिकृत घोषणा

हवामान विभागाने अधिकृतपणे घोषणा केली आहे की १५ मे रोजी एक प्रेस रिलीज व पत्रकार परिषद घेऊन केरळमध्ये मान्सून कधी दाखल होईल, याचा अधिकृत अंदाज जाहीर केला जाईल. या घोषणेनंतरच भारताच्या इतर भागांमध्ये मान्सून कधी पोहोचेल याचा अंदाज मिळू शकेल.

सामान्यतः, केरळच्या दक्षिण भागात मान्सून जूनच्या पहिल्या आठवड्यात दाखल होतो. त्यानंतर हळूहळू तो उत्तरेकडे सरकत जातो. मात्र यंदा हवामानात होत असलेल्या बदलांमुळे हा कालावधी बदलू शकतो. याबाबत अद्ययावत माहिती मिळवण्यासाठी हवामान विभागाच्या अधिकृत घोषणेची प्रतीक्षा करणे आवश्यक आहे.

महाराष्ट्रात मान्सून कधी येईल?

महाराष्ट्रातील नागरिकांसाठी सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न आहे की त्यांच्या भागात मान्सून कधी सुरू होईल? सामान्यतः केरळमध्ये मान्सून दाखल झाल्यानंतर साधारणतः ६-७ दिवसांत तो तळकोकणात पोहोचतो. मुंबई, ठाणे, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये सर्वप्रथम पावसाची हजेरी लागते.

त्यानंतर पुढील १०-१२ दिवसांत मान्सून संपूर्ण महाराष्ट्रात पसरतो. सामान्यतः जूनच्या शेवटच्या आठवड्यापर्यंत मान्सून विदर्भ, मराठवाडा आणि उत्तर महाराष्ट्रासह संपूर्ण राज्यात पोहोचतो. मात्र यंदा महाराष्ट्रात तो नेमका कधी पोहोचेल, याबाबतची माहिती हवामान विभागाच्या पुढील घोषणेनंतरच स्पष्ट होईल.

यंदाच्या मान्सूनचे वैशिष्ट्य

भारतीय हवामान विभागाच्या तज्ज्ञांनी यंदाच्या मान्सूनबाबत काही महत्त्वाचे अंदाज व्यक्त केले आहेत. गेल्या तीन वर्षांपासून भारतात अल-निनो घटनेचा प्रभाव होता, ज्यामुळे मान्सून सरासरीपेक्षा कमी असण्याची शक्यता होती. मात्र, यंदा अल-निनो संपुष्टात येऊन ला-निना घटना सुरू होण्याची शक्यता आहे.

ला-निना म्हणजे प्रशांत महासागराच्या मध्यभागी आणि पूर्व भागात समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान सरासरीपेक्षा कमी असणे. ही घटना सामान्यतः भारतीय मान्सूनसाठी अनुकूल मानली जाते. त्यामुळे यंदा सरासरी किंवा सरासरीपेक्षा जास्त पावसाची शक्यता वर्तवली जात आहे.

मान्सूनचा एकूण अंदाज

हवामान विभागाने अद्याप अधिकृत पावसाचा अंदाज जाहीर केलेला नसला तरी, अनेक खासगी हवामान संस्थांनी यंदा सरासरी पावसाचा अंदाज व्यक्त केला आहे. प्राथमिक अंदाजांनुसार, यंदा देशभरात सरासरी ९६% ते १०४% पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. याचा अर्थ यंदाचा पाऊस सामान्य श्रेणीत असेल.

मात्र, प्रादेशिक स्तरावर काही फरक दिसू शकतात. उदाहरणार्थ, दक्षिण भारतात सरासरीपेक्षा जास्त पावसाची शक्यता आहे, तर उत्तर भारतातील काही भागांमध्ये सरासरीइतका किंवा त्यापेक्षा थोडा कमी पाऊस पडू शकतो.

शेतकरी आणि सामान्य नागरिकांसाठी सूचना

यंदाच्या मान्सूनबाबत शेतकरी आणि सामान्य नागरिकांनी काही महत्त्वाच्या बाबींची दखल घेणे आवश्यक आहे:

१. शेतकऱ्यांसाठी पेरणीचा अंदाज: हवामान विभागाच्या अधिकृत अंदाजानुसार पेरणीचे नियोजन करावे. लवकर पेरणी करण्याच्या नादात चुकीचे निर्णय घेऊ नयेत.

२. पावसाच्या पाण्याचे संवर्धन: यंदा चांगला पाऊस होण्याची शक्यता असली तरी, पावसाच्या पाण्याचे योग्य संवर्धन करणे महत्त्वाचे आहे. पाण्याचा प्रत्येक थेंब साठवण्याचा प्रयत्न करावा.

३. पूरपरिस्थितीची तयारी: ला-निना वर्षांमध्ये काही भागांत अतिवृष्टी आणि पूरपरिस्थिती उद्भवण्याची शक्यता असते. त्यासाठी आवश्यक त्या उपाययोजना आधीपासून करून ठेवाव्यात.

४. रोगराई आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव: जास्त पावसामुळे शेतीमध्ये रोगराई आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो. यासाठी योग्य त्या प्रतिबंधात्मक उपाययोजना कराव्यात.

यंदाचा मान्सून अंदमान समुद्रात १३ मे रोजी दाखल होण्याची शक्यता असली तरी, केरळ आणि महाराष्ट्रात तो कधी पोहोचेल याचा अधिकृत अंदाज हवामान विभागाच्या पुढील घोषणेनंतरच स्पष्ट होईल. सध्या प्रसारमाध्यमांतून येणाऱ्या “मान्सून लवकर येणार” अशा बातम्यांकडे सावधगिरीने पाहणे आवश्यक आहे.

मान्सून ही भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी अत्यंत महत्त्वाची घटना आहे. शेती, जलसंपदा, ऊर्जानिर्मिती आणि दैनंदिन जीवनावर याचा प्रत्यक्ष परिणाम होतो. त्यामुळे मान्सूनसंबंधित अद्ययावत माहिती ठेवणे आणि त्यानुसार नियोजन करणे प्रत्येकासाठी महत्त्वाचे आहे.

हवामान विभागाच्या १५ मे रोजी होणाऱ्या अधिकृत घोषणेनंतर केरळ आणि त्यानंतर महाराष्ट्रात मान्सून कधी पोहोचेल, याची अधिक नेमकी माहिती मिळेल. तोपर्यंत, अफवांवर विश्वास न ठेवता अधिकृत स्रोतांकडून मिळणाऱ्या माहितीचीच दखल घ्यावी, असे हवामान तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.