Atm new rules आर्थिक व्यवहारांच्या जगात एटीएम कार्ड हे एक अत्यंत महत्त्वाचे साधन ठरले आहे. दैनंदिन जीवनात अनेकजण बँकिंग व्यवहारांसाठी एटीएम कार्डवर अवलंबून असतात. अशा परिस्थितीत, भारतीय रिझर्व्ह बँकेने १ मे २०२५ पासून एटीएम कार्ड वापराच्या नियमांमध्ये काही महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत. या बदलांचा थेट परिणाम सर्वसामान्य ग्राहकांवर होणार आहे, म्हणून या नवीन नियमांची सविस्तर माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे.

मोफत व्यवहारांची मर्यादा

नवीन नियमांनुसार, बँक ग्राहकांना त्यांच्या स्वतःच्या बँकेच्या एटीएमवर दरमहा पाच मोफत वित्तीय आणि बिगरवित्तीय व्यवहार करता येतील. महानगरी भागांमध्ये जसे की मुंबई, दिल्ली, चेन्नई, कोलकाता इत्यादी ठिकाणी इतर बँकांच्या एटीएमवर दरमहा केवळ तीन मोफत व्यवहार करता येतील. तर मेट्रो शहरांव्यतिरिक्त ग्रामीण आणि लहान शहरांमध्ये इतर बँकांच्या एटीएमवर दरमहा पाच मोफत व्यवहार करता येतील.

मोफत व्यवहारांची मर्यादा संपल्यानंतर, प्रत्येक अतिरिक्त व्यवहारासाठी आता २३ रुपये शुल्क आकारले जाईल. हे शुल्क आधीपेक्षा जास्त आहे, ज्यामुळे ग्राहकांच्या खर्चावर परिणाम होणार आहे. ही रक्कम प्रत्येक बँकेनुसार थोडीफार बदलू शकते, परंतु सर्वसाधारणपणे ही मर्यादा सर्व बँकांसाठी समान असेल.

इंटरचेंज फी वाढ – ग्राहकांवर होणारा परिणाम

भारतीय रिझर्व्ह बँकेने १ मे २०२५ पासून एटीएम इंटरचेंज फीमध्ये वाढ केली आहे. एटीएम इंटरचेंज फी म्हणजे, ग्राहकाच्या बँकेने दुसऱ्या बँकेच्या एटीएमचा वापर केल्याबद्दल त्या बँकेला द्यावी लागणारी रक्कम. ही फी थेट ग्राहकांकडून वसूल केली जात नसली, तरी ती बँकेच्या खर्चात समाविष्ट असते.

या फीच्या वाढीमुळे, बँका आपल्या ग्राहकांना अधिकाधिक शुल्क आकारू शकतात. विशेषतः मोफत व्यवहारांची मर्यादा संपल्यानंतर, ग्राहकांना प्रत्येक अतिरिक्त व्यवहारासाठी जास्त रक्कम मोजावी लागू शकते. यामुळे ग्राहकांना आपल्या एटीएम वापरावर अधिक नियंत्रण ठेवावे लागेल आणि शक्यतो मोफत व्यवहारांच्या मर्यादेतच काम भागवावे लागेल.

महानगरांमध्ये व्यवहार

मुंबई, दिल्ली, कोलकाता, चेन्नई यासारख्या महानगरांमध्ये इतर बँकांच्या एटीएमवर फक्त तीन मोफत व्यवहार उपलब्ध असतील. यामागे असलेले कारण म्हणजे या शहरांमध्ये अधिक बँकिंग सुविधा उपलब्ध असतात आणि डिजिटल व्यवहारांचा वापर मोठ्या प्रमाणात होतो. त्यामुळे रिझर्व्ह बँकेने या भागातील मोफत व्यवहारांची संख्या कमी ठेवली आहे.

महानगरांमध्ये राहणाऱ्या ग्राहकांसाठी हे नियम थोडे अवघड असू शकतात, कारण त्यांना आता आपल्या एटीएम वापरावर अधिक नियोजन करावे लागेल. त्यांना मोफत व्यवहारांची हिशोब ठेवावा लागेल आणि अतिरिक्त शुल्क टाळण्यासाठी शक्यतो स्वतःच्या बँकेच्या एटीएमचा वापर करावा लागेल.

ग्रामीण भागातील एटीएम वापर

महानगरांव्यतिरिक्त असलेल्या ग्रामीण आणि लहान शहरी भागांमध्ये, इतर बँकांच्या एटीएमवर दरमहा पाच मोफत व्यवहार करता येतील. ही मर्यादा महानगरांपेक्षा अधिक आहे कारण ग्रामीण भागात बँकिंग सुविधा कमी असतात आणि एका विशिष्ट बँकेचे एटीएम शोधणे अवघड असू शकते.

ग्रामीण भागात ही सवलत दिली असली तरी, तेथील ग्राहकांसाठी एटीएम वापराचे नवीन नियम अजूनही आव्हानात्मक ठरू शकतात. विशेषतः आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल, ज्येष्ठ नागरिक आणि तंत्रज्ञानाशी कमी परिचित असलेल्या ग्राहकांसाठी हे बदल त्रासदायक ठरू शकतात.

ग्रामीण भागातील आव्हाने आणि उपाय

ग्रामीण भागातील लोकांसाठी, विशेषतः आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल आणि ज्येष्ठ नागरिकांसाठी, एटीएम सेवेच्या नवीन नियमांचा नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. या नागरिकांसाठी खालील उपाय महत्त्वाचे ठरू शकतात:

१. जनधन खातेधारक, वृद्ध नागरिक, दिव्यांग आणि सरकारी योजनांचा लाभ घेणाऱ्यांसाठी एटीएम सेवा शुल्कमुक्त किंवा कमी दरात उपलब्ध करणे.

२. पोस्ट ऑफिसच्या एटीएमवर अतिरिक्त सवलती देणे, कारण ग्रामीण भागात पोस्ट ऑफिसचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो.

३. ग्रामीण भागात डिजिटल पेमेंट प्रशिक्षण मोहिमा राबवणे, ज्यामुळे लोकांना पैसे काढण्याऐवजी डिजिटल व्यवहारांचा अधिक वापर करण्यास प्रोत्साहित केले जाईल.

४. बँकिंग संवाददूत (Banking Correspondents) यांच्या माध्यमातून ग्रामीण ग्राहकांना अधिक सोयीस्कर बँकिंग सुविधा पुरवणे.

या उपायांमुळे ग्रामीण ग्राहकांसाठी नवीन एटीएम नियमांचे आव्हान कमी होईल आणि त्यांना अधिक सुलभ बँकिंग अनुभव मिळेल.

डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन

एटीएम कार्ड वापराच्या नियमांमधील बदलांमागे डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देण्याचा उद्देश देखील आहे. मोफत एटीएम व्यवहारांची मर्यादा आणि अतिरिक्त शुल्काच्या वाढीमुळे, ग्राहकांना यूपीआय, नेट बँकिंग, मोबाइल बँकिंग यासारख्या डिजिटल पेमेंट पद्धतींकडे वळण्यास प्रोत्साहित केले जात आहे.

डिजिटल व्यवहारांमध्ये अशा प्रकारचे अतिरिक्त शुल्क नाही, त्यामुळे ते एक फायदेशीर पर्याय ठरू शकतात. शिवाय, डिजिटल व्यवहार अधिक सुरक्षित आणि सोयीस्कर असतात, त्यामुळे ग्राहकांना एटीएममधून वारंवार पैसे काढण्याची गरज पडत नाही.

रोकड व्यवहार कमी करण्याचा प्रयत्न

एटीएम कार्ड वापराच्या नवीन नियमांमागे रोकड व्यवहार कमी करण्याचा प्रयत्न देखील आहे. शासन आणि रिझर्व्ह बँकेचा उद्देश आहे की, देशातील आर्थिक व्यवहार अधिकाधिक औपचारिक आणि अधिकृत मार्गाने व्हावेत.

रोकड व्यवहारांमध्ये अनधिकृतपणे होणारे व्यवहार आणि काळा पैसा यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी, डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहित केले जात आहे. अशा प्रकारचे व्यवहार सहज ट्रॅक करता येतात आणि त्यामुळे आर्थिक पारदर्शकता वाढते.

ग्राहकांसाठी महत्त्वाचे सूचना

नवीन एटीएम नियमांच्या प्रकाशात, ग्राहकांनी खालील बाबींची काळजी घ्यावी:

१. स्वतःच्या बँकेच्या एटीएमचा जास्तीत जास्त वापर करावा, जेणेकरून मोफत व्यवहारांचा लाभ घेता येईल.

२. एटीएम व्यवहारांचा हिशोब ठेवावा आणि मोफत व्यवहारांची मर्यादा ओलांडू नये, अन्यथा अतिरिक्त शुल्क भरावे लागेल.

३. शक्य तितके डिजिटल पेमेंट पद्धतींचा वापर करावा, ज्यामध्ये अतिरिक्त शुल्क नाही.

४. एका वेळी मोठी रक्कम काढण्यापेक्षा आवश्यकतेनुसार लहान रक्कमा काढाव्यात, परंतु मोफत व्यवहारांच्या मर्यादेत.

५. बँकांकडून मिळणाऱ्या एसएमएस आणि ईमेल अलर्ट्सवर लक्ष ठेवावे, ज्यामध्ये एटीएम व्यवहारांची माहिती असते.

भारतीय रिझर्व्ह बँकेने १ मे २०२५ पासून लागू केलेले एटीएम कार्ड वापराचे नवीन नियम ग्राहकांच्या बँकिंग अनुभवावर निश्चितपणे परिणाम करतील. या बदलांमुळे ग्राहकांना एटीएम वापराबाबत अधिक जागरूक व्हावे लागेल आणि त्यांच्या व्यवहारांचे नियोजन काळजीपूर्वक करावे लागेल.

हे बदल जरी प्रथमदर्शनी ग्राहकांसाठी अवघड वाटत असले, तरी त्यांचा उद्देश देशातील आर्थिक व्यवहार अधिक सुरक्षित, पारदर्शक आणि डिजिटल करण्याचा आहे. शासन आणि रिझर्व्ह बँकेचा हेतू आर्थिक सुरक्षितता आणि डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देण्याचा आहे. ग्राहकांनी या बदलांना अनुकूल होऊन, आपले बँकिंग व्यवहार अधिक सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनवावेत.